ولایتی کریدور زنگزور اصطلاحی است برای یک گذرگاه جغرافیایی-سیاسی در منطقه قفقاز جنوبی، که عمدتاً به ارتباط بین جمهوری آذربایجان و منطقه خودمختار نخجوان اشاره دارد. این کریدور به معنای یک مسیر ترانزیتی مهم است که برای تحرک کالا، نیرو و گردشگری در منطقه حیاتی به شمار می‌رود.

اهمیت آن در توافق‌های پس از جنگ قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ برجسته شد، و جزو محورهای بحث‌های دیپلماتیک بین ارمنستان، آذربایجان و کشورهای همسایه مانند ایران و ترکیه می‌باشد.

ولایتی کریدور زنگزور در منطقه زنگزور (سیونیک کنونی) در جنوب جمهوری ارمنستان و غرب جمهوری آذربایجان قرار دارد.

این منطقه به طور خاص از شهرها و نقاط استراتژیک چون گوریس، سیسیان و مرزهای نزدیک به نخجوان تشکیل شده است.

از لحاظ جغرافیایی، در قلب قفقاز جنوبی واقع شده و دسترسی به دریای خزر و دریای سیاه را تسهیل می‌کند.

اهمیت سیاسی این کریدور به نقش آن در استراتژی‌های قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مربوط می‌شود.

بعد از جنگ قره‌باغ، این کریدور به عنوان ابزاری برای صلح پایدار و ادغام اقتصادی منطقه پیشنهاد شده است.

برای جمهوری آذربایجان، کریدور دسترسی مستقیم به نخجوان را فراهم می‌کند، در حالی که برای ارمنستان می‌تواند چالش‌های امنیتی ایجاد کند.

ایران و ترکیه نیز به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی نقش کلیدی در مدیریت تنش‌ها دارند.

اهمیت اقتصادی این کریدور در توسعه شبکه‌های ترانزیتی و تجاری منطقه نهفته است.

اگر راه‌اندازی شود، می‌تواند مسیرهای صادرات انرژی، کالاهای صنعتی و گردشگری را بین آذربایجان، ارمنستان و کشورهای همسایه بهبود بخشد.

این کریدور می‌تواند به ایجاد کریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب کمک کند، که از روسیه تا خلیج فارس گسترش دارد.

بهبود این مسیرها می‌تواند رشد اقتصادی منطقه را تقویت کرده و اشتغال‌زایی به دنبال داشته باشد.

مرتبط با جنگ قره‌باغ: پس از توافق آتش‌بس سال ۲۰۲۰ در جنگ قره‌باغ، کریدور زنگزور به عنوان بخشی از راه‌حل‌های دیپلماتیک برای رفع انزوا در نخجوان معرفی شد.

در این توافق، بازگشایی کریدور پیش‌بینی شده بود تا آذربایجان بتواند بدون موانع به نخجوان دسترسی داشته باشد.

این موضوع به دلیل مقاومت ارمنستان به تنش‌های ادامه‌دار تبدیل شد و به طور غیرمستقیم به بحران‌های قبلی مانند پاکسازی‌های قومی و توزیع منابع طبیعی مرتبط است.

وضعیت فعلی این کریدور در حال حاضر ناتمام و مورد مناقشه است.

به دنبال گفت‌وگوهای متعدد بین مقامات ارمنستان و آذربایجان، تحت نظارت بین‌المللی مانند روسیه، اتحادیه اروپا و ایران پیشرفت‌هایی حاصل شده است.

هرچند، موانع امنیتی همچون حضور نیروهای نظامی و اختلافات بر سر حاکمیت زمین‌ها باعث شده که ساختار کامل کریدور هنوز عملیاتی نشود.

فعالیت‌های دیپلماتیک جاری شامل تلاش برای ایجاد ترتیبات نظارتی مشترک است.

نقش ایران به عنوان کشور همسایه بسیار حائز اهمیت است.

ایران با اشتراک مرزی طولانی با ارمنستان و آذربایجان، در دیپلماسی منطقه‌ای به عنوان واسطه و تسهیل‌گر عمل می‌کند.

اهداف ایران شامل جلوگیری از افزایش نفوذ ترکیه، حفظ ثبات در مرزهای شمالی و توسعه پروژه‌های تجاری مانند کریدورهای حمل‌ونقل است.

ایران همچنین برنامه‌هایی برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کریدور دارد تا به تقویت امنیت انرژی و ترانزیت منطقه کمک کند.

منافع اصلی جمهوری آذربایجان به دستیابی به منطقه نخجوان از طریق کریدور معطوف است.

این کریدور به کشور امکان می‌دهد به طور مستقیم به نخجوان دسترسی داشته باشد، که برای حفظ حاکمیت و امنیت ملی آن حیاتی است.

همچنین، از طریق افزایش گردش تجارت و حمل‌ونقل، به رشد اقتصادی کمک می‌کند.

آذربایجان امیدوار است با تکمیل کریدور، نقش ژئوپلیتیکی خود را در منطقه تقویت کرده و منابع گازی خود را به بازارهای جهانی متصل کند.

منافع ارمنستان بیشتر مبتنی بر حفظ تمامیت ارضی و امنیت ملی است.

ارمنستان نگران است که بازگشایی کامل کریدور ممکن است به جدایی مناطق ارمنی‌نشین زنگزور منجر شود یا کنترلش بر بخش‌های جنوبی را تضعیف کند.

با این حال، ارمنستان در صورت توافق در قالب پروژه‌های مشترک، می‌تواند از مزایای اقتصادی مانند دریافت عوارض ترانزیتی و توسعه زیرساخت‌ها بهره‌مند شود.

اهمیت استراتژیک برای ارمنستان شامل حفظ روابط با روسیه و اجتناب از انزوای کامل منطقه‌ای است.

تاثیر آن بر تجارت منطقه‌ای چشمگیر است، به خصوص از لحاظ کاهش زمان و هزینه ترانزیت کالاها.

اگر کریدور فعال شود، می‌تواند مسیرهای جدیدی برای صادرات منابع مانند نفت، گاز و محصولات کشاورزی بین کشورهای قفقاز، ایران و ترکیه ایجاد کند.

این امر ممکن است به افزایش حجم تجارت تا ۳۰ درصد کمک کند و شبکه کریدورهای موجود مانند TRACECA را تکمیل نماید.

به طور کلی، رقابت تجاری بین قدرت‌ها می‌تواند رشد منطقه‌ای را تحریک کند، اما نیازمند ثبات سیاسی پایدار است.

راه‌حل‌های دیپلماتیک شامل مذاکرات مستقیم بین ارمنستان و آذربایجان با میانجیگری کشورهای ثالث مانند روسیه، ایران و سازمان‌های بین‌المللی است.

پیشنهادات کلیدی شامل ایجاد یک نظام نظارتی مشترک، تضمین‌های امنیتی برای همه طرفین و تقسیم منافع اقتصادی است.

برنامه‌ها برای تشکیل کمیته‌های فنی و شروع پروژه‌های صلح سازنده نیز در جریان است.

کلید موفقیت در ساختاری شفاف و پایدار است که توازن قدرت را حفظ کند و ریسک درگیری‌های جدید را کاهش دهد.

تاثیر این کریدور بر همکاری منطقه‌ای می‌تواند مثبت باشد اگر دیپلماسی موثری پیاده شود.

این کریدور پتانسیل دارد تا به عنوان پلی برای همگرایی اقتصادی در سازمان‌هایی مانند شورای همکاری کشورهای ترک‌زبان عمل کند.

با این حال، چالش‌هایی مانند نفوذ خارجی (مثل روسیه و ترکیه) و عدم اعتماد بین دولتها ممکن همکاری را تضعیف کند.

در حالت ایده‌آل، کریدور می‌تواند به بهبود روابط در پروژه‌های بزرگتر مثل راه‌اندازی شبکه خطوط راه‌آهن مشترک کمک نماید.

آینده کریدور زنگزور به پیشرفت گفت‌وگوهای صلح و ثبات منطقه‌ای بستگی دارد.

تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند در میان‌مدت، یک مسیر محدود تحت نظارت بین‌المللی باز شود که به تدریج به طرح کامل گسترش یابد.

عوامل کلیدی شامل تمایل سیاسی طرفین، نقش فعال کشورهای میانجی و کاهش تنش‌های امنیتی است.

اگر همه جنبه‌ها هماهنگ شود، کریدور می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ به محور توسعه تبدیل شده و ثبات بلندمدت در قفقاز جنوبی را تقویت کند.